Grasagarðshlutverk Lystigarðsins

Almenningsgarðurinn var opnaður formlega árið 1912 og garðurinn var gerður að grasagarði árið 1957. Garðurinn hefur stækkað þrisvar frá stofnun hans og er nú um 3,7 hektarar að stærð. Lengst af hefur sambýli skrúðgarðs og grasagarðs gengið með mestu ágætum en öll starfsemi í garðinum þarf að taka mið af því að garðurinn er grasagarður. Allir viðburðir í garðinum þurfa að vera skipulagðir með það í huga að það er eðli grasagarða að í þeim er að finna sjaldgæfar og viðkvæmar plöntur sem ekki þola hvað sem er. Þetta þurfa allir gestir garðsins að hafa í huga.

Í pistlum okkar um tré og tengd málefni má víða finna myndir úr garðinum og við höfum skrifað pistil um mikilvægi Lystigarðsins fyrir lýðheilsu. Í þeim pistli nefndum við að vera kynni að við birtum sérstakan pistil um grasafræðihlutverk garðsins og það reynum við nú að efna. 

Garðurinn

Lystigarðurinn á Akureyri er öllu garðyrkju- og skógræktarfólki á Íslandi vel kunnur af góðu einu. Þangað koma árlega um 190.000 gestir til að njóta þess sem þar er að finna. Garðurinn er af mörgum talinn ein glæsilegasta perla bæjarins. Hann lætur ekki mikið yfir sér en kemur svo sannarlega á óvart þegar farið er um hann. Hvert rýmið á fætur öðru vekur undrun og aðdáun á hvaða árstíma sem er.

Allur almenningur hefur aðgang að garðinum. Margir koma í garðinn til að njóta kyrrðarinnar og fegurðarinnar. Losna við stress og anda að sér fersku lofti. Þarna er hægt að setjast inn á ljómandi gott kaffihús eða taka með sér nesti.

Eitt af mikilvægustu hlutverkum garðsins er grasafræðihlutverk hans því Lystigarðurinn á Akureyri er grasagarður. Þess vegna koma margir í garðinn til að skoða gróður, bæta við sig þekkingu, skoða íslenskar og erlendar plöntur, fá hugmyndir og auðvelda sér skipulag eigin garða. Svo eru auðvitað hópur fólks sem skoðar garðinn til að reyna að komast að því hvað í ósköpunum plönturnar heita í eigin garði, án þess að koma upp um eigin fákunnáttu. Við, sem sjáum um pistlaskrif fyrir Skógræktarfélagið, leitum oft í Lystigarðinn eftir upplýsingum og látum gjarnan líta út fyrir að við búum yfir þeirri þekkingu sem við öflum þar. Þar eru nánast allar plöntur merktar, garðurinn er með vandaða heimasíðu með allskonar upplýsingar um fjölbreyttar plöntur og gott er að leita til starfsmanna um upplýsingar.

Upphaf garðsins

Aðdragandinn að stofnun Lystigarðsins á Akureyri var nokkuð langur og er sagt ýtarlega frá honum í bókinni Konur gerðu garðinn (Ásta og Björgvin 2012). Í bókinni Ásýnd Eyjafjarðar (2000) er kafli um garðinn eftir Björgvin Steindórsson og báðar þessar bækur gögnuðust okkur vel við gerð þessa pistils. Þessi kafli er byggður á báðum bókunum. Hinn 1. maí árið 1910 mættu á milli 20 og 30 manns á fund í bænum sem stjórnað var af Stefáni Stefánssyni grasafræðingi og skólameistara. Tilefnið var stofnum Lystigarðsfélags Akureyrar sem hafði það að markmiði að stofna almenningsgarð. Vorið 1911 hófust framkvæmdir á hálfri fjórðu dagsláttu lands sem Bæjarstjórn hafði gefið til verkefnisins. Það jafngildir um það bil 1,1 hektara. Þetta sumar voru lagðir malarvegir um svæðið og smíðað var verkfæraskýli. Beð voru mæld upp og í þau plantað bæði trjám og runnum. Garðurinn var síðan formlega opnaður almenningi sumarið 1912 og er miðað við það ár sem stofnár garðsins.

„Garðlistin endurspeglar menningu og þjóðfélagshætti hvers tíma“ segir í bókinni Konur gerðu garðinn á bls. 35. Þar segir líka: „Þó ber að hafa í huga að garðlistin er frábrugðin flestum öðrum listgreinum, að því leyti, að efniviðurinn breytist stöðugt, og hringrás náttúrunnar mótar garðlistina í sífellu.“ Þetta á vitanlega vel við um Lystigarðinn. Hann hefur breyst, stækkað og þróast frá því að hann var stofnaður árið 1912.

Hlutverk

Lystigarðurinn hefur margþætt hlutverk. Hann er skipulagður bæði sem grasagarður og skrúðgarður. Öll notkun hans verður að taka mið af því. Þess vegna hentar ekki að halda hvaða samkomur sem er í garðinum. Það þarf alltaf að gæta að því að garðurinn verði ekki fyrir tjóni. Viðburðir verða að vera þannig að þeir skemmi hvorki gróður né upplifun. Stundum eru viðburðir í garðinum sem er af hinu góða svo framarlega sem þeir valdi ekki tjóni á garðinum eða skerði upplifun þeirra sem sækja garðinn. Hefðbundnar útihátíðir eiga varla heima þarna. Ekki heldur boltaleikir eða annað sem skaðað getur gróður. Viðburðir í garðinum verða að taka mið af fjölbreyttu hlutverki garðsins (Sigurður 2024).