Pistlar

Blágreni á Íslandi

Sigurður Arnarson skrifar 04. júní 2025 | kl. 09:00

TRÉ VIKUNNAR - 116

Pistill í röðinni Tré vikunnar birtist vikulega á vef Skógræktarfélags Eyfirðinga, alla miðvikudaga. Akureyri.net birtir brot úr hverjum pistli til að vekja athygli á skrifunum og hvetur fólk til að lesa meira á vefsíðu félagsins.
_ _ _

Danski skógfræðingurinn Christian E. Flensborg dvaldist á Íslandi öll sumur frá 1899 til 1906 og lagði grunn að trjá- og skógrækt víða um land. Enn eru víða til tré sem Flensborg kom í jörðu. Þar á meðal eru fyrstu blágrenitrén sem hann plantaði á Íslandi. Þeim var plantað í Mörkina á Hallormsstað vorið 1905. Því eru liðin 120 ár frá því fyrsta blágreninu, Picea engelmannii, var plantað á Íslandi.

Þetta er annar afmælispistill okkar um blágreni. Sá fyrri var almennt um tegundina en í þessum pistli skoðum við sögu blágrenis á Íslandi.

Fyrsta blágrenitrénu á Íslandi var plantað árið 1905. Var það jafnframt fyrsta grenitréð sem plantað var á Hallormsstað. Tegundin á því 120 ára afmæli á Íslandi. Það má gjarnan slá í pönnukökur að minna tilefni. Mynd: Þór Þorfinnsson.

Upphaf ræktunar á Íslandi

Fyrsta gróðursetning þessarar tegundar var í Mörkinni á Hallormsstað árið 1905 (Ásgeir 1989, Sigurður 2006) og verða því elstu blágrenitré landsins 120 ára gömul nú í sumar. Að sögn Baldurs Þorsteinssonar (1990) er ekki ljóst hvort þetta eru tré sem flutt voru inn frá Jótlandi 1905 eða hvort þau eru úr sáningu frá 1903 sem plantað var tveimur árum síðar. Almennt er þó talið að hið fyrrnefnda sé rétt. Ef svo er var það Christian E. Flensborg sem kom með trén til landsins. Það er að minnsta kosti skráð að hann kom með fáeina tugi plantna frá Danmörku og gróðursetti í Mörkina, skammt frá gróðrarstöðinni, í júní 1905 að sögn Sigurðar Blöndal (2006) og Þórs Þorfinnssonar (2025).

Hvort heldur sem er telst sennilegt að fræið hafi komið frá Kólóradó þar sem foreldrarnir uxu í um 3000 metra hæð. Það er þó ekki vitað með fullri vissu. Svo vill til að langmest af því fræi sem síðan hefur borist hingað er einmitt sótt í háfjöll þessa ríkis.

Elstu og hæstu blágrenitré Íslands eru jafnframt fyrstu barrtrén sem plantað var á Hallormsstað árið 1905. Trén hafa öll náð yfir 20 metra hæð. Í fyrri pistli okkar um blágreni má sjá fleiri myndir af þessum trjám. Mynd: Þór Þorfinnsson.

Árið 1946 voru tíndir könglar af þessum trjám í fyrsta skipti og Baldur Þorsteinsson (1990) segir að það hafi verið í fyrsta skipti sem trén báru fræ. Síðan hafa þessi tré borið fræ nokkrum sinnum enda er blágreni almennt talið frekar frjósamt þótt aðrar grenitegundir hafi reynst frjósamari á Íslandi. Árið 1969 gáfu þessi tré svo mikið fræ að af þeim voru nærri 9 þúsund plöntur gróðursettar á Hallormsstað (Sigurður 2006).

Myndir sem Lilja Sigríður Jónsdóttir tók af afkomendum trjánna í Mörkinni 3. febrúar 2025. Myndirnar tók hún af stíg sem liggur frá Mörkinni upp að Fjósakambi á Hallormsstað, en þar ólst hún upp í skjóli trjánna.

Afkomendur blágrenisins í Mörkinni er nú að finna víða um land og á Hallormsstað eru allmargir reitir gróðursettir af trjáplöntum sem uxu upp af fræi gömlu trjánnna. Má nefna sem dæmi að neðan við Fjósakamb á Hallormsstað er sérlega fallegur lundur sem vaxinn er upp með þessum hætti. Myndir úr þeim reit eru hér að ofan. Sumir telja að greinarnar séu meira slútandi en á hinu algenga kvæmi Rio Grande. Ef til vill stafar það af því að grenið sé upprunnið frá snjóþyngra svæði. Best sést þetta þegar snjór lendir á greinunum (Jón Kr. 2025).

Skógræktandinn Skúli Björnsson tók þessar myndir af pallinum við hús sitt við Fjósakamb á Hallormsstað snemma árs 2025. Þessi tré eru afkomendur trjánna í Mörkinni sem gróðursett voru árið 1905. Grenið sem er í bakgrunni vinstra megin við breiða tréð er sitkabastarður. Blágreni hægra megin var gróðursett 1976. Myndirnar tók Skúli með tveggja daga millibili. Þær sýna ágætlega hvernig trén sveigjast undan snjó.

Það hefur vakið athygli margra að þessi gömlu tré, sem standa á Mörkinni í Hallormsstað, hafa nýtt sér svokallaða sveiggræðslu til fjölgunar. Það virkar þannig að neðstu greinarnar, sem liggja þétt við jörðu, hafa slegið rótum og upp vaxa nýir stofnar af sömu rót. Við sögðum nánar frá þessari aðferð til fjölgunar blágrenis í fyrri pistli okkar. Að þessum trjám liggur göngustígur en til að sjá sveiggræðsluna þarf að ganga bak við trén. Þar nær krónan niður að jörðu. Þegar kemur að því að þessi tré drepast úr elli, eftir nokkur hundruð ár, verða þessir nýju stofnar orðnir að myndarlegum trjám.

Þrjár myndir sem Samson Bjarnar Harðarson tók 25. mars 2025. Þær sýna hvernig neðstu greinar trjánna geta lagst að jörðu og skotið rótum. Það kallast sveiggræðsla. Eins og sjá má spretta upp nýir stofnar þegar þetta gerist. Þeir geta tekið við þegar gömlu trén falla úr elli.

Eftir árið 1905 varð nokkurt hlé á ræktun þessarar tegundar hér á landi. Það var ekki fyrr en árið 1936 sem ræktun tegundarinnar hófst fyrir alvöru á Íslandi (Ásgeir 1989). Árið 1937 bárust að Hallormsstað einar 50 plöntur frá Norður-Noregi. Fræið þaðan kom frá Arapaho-þjóðgarðinum í Kólóradó (Sigurður 2006).

Það mætti halda að blágreni hafi lent utan við radarinn hjá skóg- og trjáræktendum lengi vel. Má sem dæmi nefna að á vegum Skógræktarfélags Eyfirðinga var ekki plantað neinu blágreni fyrr en árið 1956. Við vitum ekki um eldra blágreni í gjörvöllum Eyjafirði.