Geðheilsa aldraðra

Þetta er ritað í tilefni þess að nú stendur yfir Vitundarvakning um geðrækt og sjálfsvígsforvarnir, sérstaklega hjá öldruðum.

Í Gulum september 2025 er lögð áhersla á að auka meðvitund fólks um mikilvægi geðræktar og sjálfsvígsforvarna með kærleika, aðgát og umhyggju að leiðarljósi.

Nokkrar staðreyndir um aldraða:

• Árið 2030 verður einn af hverjum sex jarðarbúa eldri en 60 ára.
• Einmanaleiki og félagsleg einangrun eru helstu áhættuþættir fyrir skerðingu á geðheilsu eldri en 60 ára. Þessi þekking gefur okkur öllum hvatningu til að sinna vel þeim eldri og hafa þannig bein forvarnaráhrif gegn geðsjúkdómum eða sjálfsvígum.
• Einn af hverjum sex aldraðra verður fyrir ofbeldi.
• U.þ.b. 14% þeirra sem eru yfir sextugt þjást af geðsjúkdómi.
• Í þessum aldurshópi standa geðsjúkdómar fyrir um 11% þess tíma sem lifað er með hindrun á lífsgæðum.
• Margir aldraðir eru í álagsmiklu umönnunarhluverki vegna langvarandi veikinda maka, t.d. Alzheimer sjúkdóms.
• Sjálfsvígstíðni aldraðra, eldri en 75 ára, var hærri en í öllum öðrum aldurshópum í nýlegri erlendri rannsókn.
• Vísbendingar eru um að tíðnin í þessum aldurshópi fari vaxandi.
• Aðgengi aldraðra að heilbrigðisþjónustu er oft erfiðara en annarra.

Einkenni hjá öldruðum sem ættu að leiða til læknisrannsóknar og meðferðar:

• Breytingar á geðslagi, úthaldi og matarlyst.
• Gleðileysi.
• Breytingar á svefni, of lítill eða lengdur.
• Að vera á nálum og geta ekki einbeitt sér.
• Áhyggjur af minnstu hlutum.
• Reiðiköst og pirringur.
• Þrálátir verkir eða hægðavandamál.
• Aukin áfengis,- eða lyfjanotkun.
• Sorg og svartsýni.
• Lífsleiði og uppgjöf.
• Árátta og þráhyggja.
• Óviðeigandi tal eða breyttur persónuleiki.
• Ofskynjanir eða ranghugmyndir.

Við flestum geðsjúkdómum hjá öldruðum eru til árangursríkar meðferðir og í mörgum tilfellum má búast við fullum bata.

Ólafur Þór Ævarsson er geðlæknir