Jón Rögnvaldsson – Mikilhæfur leiðtogi

Jón Rögnvaldsson hafði mikil áhrif á ræktunarmenningu á Íslandi. Hann lærði garð- og skógrækt í Kanada, stofnaði Skógræktarfélag Eyfirðinga og var fyrsti formaður þess. Hann stýrði Lystigarðinum á Akureyri í langan tíma, stækkaði hann og gerði að grasagarði. Hann skrifaði bók um garðyrkju sem nýtt var sem kennslubók í mörg ár, hélt fyrirlestra og fræddi fólk vítt og breitt um landið. Hann var brautryðjandi í ræktun skjólbelta, gerði sér grein fyrir gildi friðunar lands fyrir búfjárbeit og sýndi fram á hvernig land getur klæðst skógi á Íslandi ef það fær frið til þess. Um þessar mundir eru 130 ár liðin frá fæðingu Jóns Rögnvaldssonar og því höfum við dregið saman ýmsan fróðleik um þennan merka mann sem markað hefur djúp spor í ræktunarsögu Íslendinga. Stærst eru þessi spor hér í Eyja­firði. Í Lystigarðinum á Akureyri er brjóstmynd af Jóni. Við teljum það vel til fundið að þar fær hann þessa einkunn sem rituð er á stólpann undir styttunni: Mikilhæfur leiðtogi á sviði skrúðgarðyrkju og landgræðslu.

Yfirlit

Jón Rögnvaldsson fæddist í Grjótárgerði í Fnjóskadal 18. júní 1895 eða fyrir réttum 130 árum. Hann fluttist að Fífilgerði í Öngulsstaðahreppi átta ára gamall og var lengst af kenndur við bæinn. Hann flutti þaðan til Akureyrar árið 1957 þar sem hann lést árið 1972. Jón sótti garðyrkjunámskeið í Gróðrarstöðina á Akureyri árið 1910 og kynnt­ist þar Sigurði Sigurðarsyni. Í Gagnfræðaskólanum var Stefán Stefánsson grasafræðingur lærimeistari hans. Báðir þessir menn höfðu áhrif á hinn unga mann sem átti eftir að helga líf sitt gróðri og ræktun. Hann flutti til Kanada árið 1920, dvaldist þar við nám og störf á fimmta ár og lauk prófi frá landbúnaðarskólanum í Winnipeg. Heimkominn, árið 1925, sneri Jón sér að garðyrkju. Hann rak fyrstu árin garðyrkjustöð að Fífilgerði í Eyjafirði en síðan garðyrkjustöðina Flóru við Brekkugötu sjö ásamt bróður sínum Kristjáni. Jón var frumherji á Íslandi í skógrækt, skjólbeltarækt, garðyrkju, grasa­söfnun og landslagsarkitektúr. Hann stofnaði Skógræktarfélag Eyfirðinga árið 1930 og var formaður þess um níu ára skeið. Lystigarðinum á Akur­eyri stjórnaði hann í 16 ár. Í pistli vikunnar er við hæfi að minnast þessa merka frumkvöðuls og laugar­daginn 21. júní stöndum við, í samstarfi við Lystigarðinn, fyrir göngu í Lysti­garðinum frá kl. 10-12 þar sem við heiðrum minningu Jóns Rögnvaldssonar.

Fyrstu árin

Jón fæddist í Grjótárgerði í Fnjóskadal 18. júní 1895. Í viðtali við Erling Davíðsson árið 1972 sagði hann frá því að þaðan væru sínar fyrstu minn­ingar. Hann nefnir meðal annars að Þórðarstaðaskógur blasti við í hlíðinni gegnt Grjótárgerði. Í skóginum var stórt rjóður sem var Jóni minnisstætt. „Þar var Stórahrísla, talin stærsta tré skógarins og jafnvel á öllu Íslandi. Hún stóð ein sér og var ákaflega mikið og fagurt tré.“ Sést á þessu að snemma beygðist krókurinn. Við tré þetta voru haldnar samkomur á sumrin og börnin í Grjótárgerði fóru þangað stundum með foreldrum sínum (Erlingur 1972). Þrátt fyrir að seinna á ævinni yrði Jón kenndur við Fífilgerði í Eyjafirði, bæði á Íslandi og í Ameríku, þá virðist taugin vera nægilega römm til að hann hafi alla tíð kallað sig Fnjóskdæling. Að minnsta kosti gerði hann það sem gamall maður í bókinni Aldnir hafa orðið frá árinu 1972.

Fífilgerði

Árið 1903 flutti fjölskylda Jóns að Fífilgerði í Öngulsstaðahreppi sem nú tilheyrir Eyjafjarðarsveit. Þar bjuggu foreldrar Jóns, þau Lovísa Sigurbjörg Guðmundsdóttir og Rögnvaldur Sigurðsson, til dauðadags. Börn þeirra hjóna ólust þar upp og tóku við búi eftir foreldra sína. Alls voru börnin sex sem upp komust. Nokkur þeirra systkina áttu lengi heima í Fífilgerði þótt þau stunduðu vinnu annars staðar.

Fífilgerði var kotbýli þegar þau Lovísa og Rögnvaldur komu þangað og voru húsin að falli komin. Þau bættu jörðina og stækkuðu tún og tók Jón Rögnvaldsson fullan þátt í því ásamt systkinum sínum eins og hvert og eitt hafði þroska til.

Smátt og smátt fluttu krakkarnir að heiman. Lengst voru þeir bræður, Jón og Kristján, í Fífilgerði. Þeir bjuggu á jörðinni ásamt systrum sínum uns þær giftust og fluttu á brott. Þegar þeir seldu jörðina og fluttu til Akureyrar árið 1957 höfðu öll hús verið endurbyggð, þótt þau væru ekki öll samkvæmt nýjustu tísku. Á tímabilinu höfðu túnin stækkað fimmfalt. Þau gáfu af sér tvö kýrfóður árið 1903 en tíu kýrfóður 54 árum síðar.

Þegar þeir bræður fluttu frá Fífilgerði fengu þeir að halda eftir einum hektara lands, girtu hann af og byggðu þar sumarhús. Við friðunina fylltist landið fljótt og vel af birki og kunni Jón vel að meta það. Af þessu dró hann töluverðan lærdóm um áhrif búfjárbeitar á ásýnd landsins.