Ákvörðunin um að fara í tónlist tók sig sjálf

TÓNDÆMI – 28

Tónlist hefur verið í hávegum höfð á Akureyri allt frá síðari hluta 19. aldar og stendur í miklum blóma nú sem endranær. Akureyri.net mun næstu misseri rifja upp eitt og annað úr tónlistarsögu bæjarins í vikulegum pistlum. Þeir birtast alla miðvikudaga._ _ _

Jón Hlöðver Áskelsson tónskáld og fyrrverandi skólastjóri Tónlistarskólans á Akureyri er áttræður í dag. Hann ólst upp við mikla tónlist og hefur ekki slegið slöku við síðan á barnsaldri, ef svo má segja. Jón var skólastjóri Tónlistarskólans í liðlega hálfan annan áratug en varð þá að hætta vegna veikinda.

Í tilefni dagsins er hér birtur hluti viðtals sem ofanritaður átti við Jón og birtist í blaðinu Tónlistarbærinn Akureyri, sem er hluti samnefndrar sýningar í Minjasafninu á Akureyri.

Akureyrarmet?

„Ég segi það ekki til að monta mig en sennilega á enginn sér lengri sögu í tónlist hér í bænum en ég, að minnsta kosti enginn sem nú er á lífi,“ sagði Jón í viðtalinu fyrir fimm árum. „Ég byrjaði 11 ára að læra fyrir alvöru í Tónlistarskólanum, var fjögur ár í burtu í framhaldsskóla og kom svo heim aftur. Ég er að verða 75 ára þannig að þetta eru um 60 ár!“

Glöggir átta sig á því að þessar tölur eru orðnar úreltar; Jón er áttræður í dag og Akureyrarmetið er því orðið nærri 65 ár!

Jón Hlöðver var skólastjóri Tónlistarskólans á Akureyri í liðlega hálfan annan áratug, frá 1974 til 1990, og einnig á kafi í tónlist á öðrum vettvangi. Var sem sagt um árabil tónlistarmaður með ærin verkefni en hefur nú í þrjá og hálfan áratug verið fatlaður tónlistarmaður með ærin verkefni. Hann veiktist aðeins 42 ára að aldri, átti ekki afturkvæmt í stól skólastjórans en lagði árar aldeilis ekki í bát og hefur um árabil unnið af

Jón fatlaðist árið 1989. „Ég fór þá í höfuðaðgerð, það þurfti að fjarlæga æðagúl úr heilastofni, sem er í raun mjög áhættusöm aðgerð og stór, en hún lukkaðist að því leyti til að ég hélt öllum mikilvægum lífsfúnksjónum. Ég hef hins vegar átt erfitt með jafnvægi og hluti líkamans er lamaður.“

Hætti sem skólastjóri

Jón Hlöðver taldi sig geta gengið inn í að minnsta kosti dálítinn hluta skólastjórastarfsins á ný, með aðstoðarkröftum, en það samræmdist ekki skipuriti bæjarins; stjórnendur þurftu að vera í 100% starfi og var hann afar ósáttur við það á sínum tíma. Jón hætti einnig kennslu og sneri sér alfarið að tónsmíðum „auk þess að sýsla við tónleikaskipulag og margþætt félagsstörf,“ eins og hann orðar það, en Jón hefur mikið komið að málefnum fatlaðra.

„Ég var hins vegar valinn bæjarlistamaður og fékk þannig árslaun, og eftir það var ég svo lánssamur að fá starfslaun listamanna frá ríkinu í fjögur ár, þannig að í fimm ár og raunar lengur var ég á launum, því ég var líka í hlutastarfi hjá bænum á þessum tíma gat ég starfað við tónlist og haft tekjur af því, á sama tíma og ég var að byggja upp eigið fyrirtæki sem heitir Tölvutónn. Það var hugsað sem margmiðlunarfyrirtæki á sviði tónlistar, aðallega sem starfsvettvangur fyrir mig; það má segja að fyrirtækið haldi utan um allt sem ég geri varðandi tónlist.“

Eftir langa þjálfun á Grensásdeild Landspítalans gerði Jón Hlöðver sér grein fyrir því að hann þyrfti að gera miklar breytingar á lífi sínu, en reyndi, eins og hann segist alltaf gera, að horfa jákvætt á hlutina. „Ég var heppinn að starfa við tónlist, því ég vissi að ég gæti unnið við þá grein áfram. Hefði ég keyrt steypubíl hefði ekki verið um það að ræða. Þegar þarna var komið sögu var ég byrjaður að vinna við útsetningar á tónlist í tölvu.”

Mikil tónlist á heimilinu

Jón Hlöðver er borinn og barnfæddur á Akureyri. Áskell faðir hans Jónsson frá Mýri í Bárðardal var tónlistarkennari og kórstjóri til fjölda ára, og tveir sona hans, Jón Hlöðver og Hörður, organisti í Hallgrímskirkju, báðir verið á kafi í tónlist um árabil.

„Það var mikil tónlist á mínu heimili. Krókurinn beygðist snemma, ég byrjaði að syngja í barnakór hjá Björgvin Jörgenssyni, lærði síðan á blokkflautu hjá honum og svo var farið í tíma í Tónlistarskólanum. Mér finnst stórkostlegt hve skilyrði barna hafa batnað mikið til að stunda tónlistarnám frá því sem var. Kringumstæður eru blessunarlega mjög breyttar þó ég verði að segja að ég held að stundum sé passlega mikið mótlæti nauðsynlegt.“

Ekki var tónlistarnámið þó ætíð efst á vinsældalista Jóns Hlöðvars. „Ég var nefnilega alltaf í sveit á sumrin sem drengur og vegna þess hve tónlistarskólanum lauk seint á vorin náði ég aldrei í sauðburðinn!“

Hann segir það ekki hafa verið fyrr en í efri bekkjum menntaskóla að hann ákvað hvert framtíðarstarfið yrði en tvennt kom til greina. Niðurstaðan varð sem sé sú að hann ákvað að verða tónlistarkennari en ekki dýralæknir. „Ég var mjög hrifinn af sveitinni og sá að þarna var starf sem ég gæti menntað mig til og síðan unnið við skepnur.“

Jón Hlöðver hefur aldrei séð eftir því að hafa lagt tónlistina fyrir sig, enda segir hann að eftir aðstæður breyttust hafi það komið sér vel. „Ég get stundað tónsmíðar og útsetningar þó að ég sé fatlaður.“ Jón segist minnast þess með mikilli ánægju þegar hann var kynntur fyrir bresku tónskáldi og aðstoðarfólki hans, sem kom til landsins fyrir mörgum árum. „Hann hafði verið spastískur frá fæðingu og var nánast bundinn niður, því svo miklar hreyfingar voru á líkamanum, en hann samdi tónlist með tánni! Hafði meira að segja samið tónlist við kvikmyndir og var mjög eftirsóttur. Þessi maður er dæmi um að nánast allt er mögulegt.“

Jón Hlöðver smitaðist snemma mjög „alvarlega“ af félagsmálabakteríunni og hann segist ekki nema síður væri hafa lagast af þeim sjúkdómi með aldrinum. „Ég hef verið dálítið gjarn á að vera með of mörg járn í eldinum í einu. Eðli manns breytist ekki við það að hann veikist, eina spurningin er hvernig maður nær að vinna verkin án þess að fötlunin hindri það,“ segir hann.

„Í menntaskóla varð ég formaður tónlistarfélags skólans og þá man ég eftir því að við reyndum – ef til vill með misjöfnum árangri – að vera með tónlistarkynningar fyrir félaga okkar. Við vorum með ýmsa nýstárlega tónlist og ég er jafnvel að heyra í dag að menn minnast enn þessara tíma og vona að þeir hafi haft eitthvert gagn af þessu. Síðan stofnuðum við kvartett, sem var nokkuð bíræfið því andi gamla, fræga MA-kvartettsins sveif alltaf yfir vötnum. Auk mín voru í kvartettinum Haukur Heiðar Ingólfsson læknir, sem spilaði lengi hér á KEA, Jóhannes Vigfússon, sem starfaði lengi sem doktor í kjarneðlisfræði í Sviss og útskrifaðist líka sem einleikari á píanó, og Valtýr Sigurðsson, sem seinna varð Ríkissaksóknari. Ingimar Eydal var stjórnandi okkar og undirleikari. Og ég verð nú bara að segja eins og er að þessi kvartett sló í gegn. Við sungum á öllum skemmtunum í menntaskólanum á þessum árum, og náðum svo að syngja á 25 ára stúdentsafmælinu hér í íþróttahöllinni. Það var eftir að ég fatlaðist en við það virtist lifna í gömlum glæðum. Það var mjög skemmtilegt og við hefðum gjarnan viljað halda þessu starfi áfram, en það var svolítið erfitt að æfa, þar sem einn var í Sviss, tveir í Reykjavík og einn á Akureyri.“

Samdi fyrir leikhús

Eftir að Jón Hlöðver lauk kennaraprófi frá Tónlistarskólanum í Reykjavík var hann í tvö ár við nám í Salzburg í Austurríki og síðan einn vetur í Hannover í Þýskalandi. Síðan kom hann aftur heim til Akureyrar og fór að kenna við Tónlistarskólann. Það var 1970. Þá voru uppgangstímar; nemendur vor um 200 þegar Jón varð skólastjóri en urðu flestir um 600 í hans tíð.

Þegar Jón kom heim eftir nám gekk hann til liðs við Tónlistarfélag Akureyrar. „Var reyndar gerður að formanni á fyrsta fundi, sem var svolítið sérstakt fyrir svona reynslulítinn mann, en ég held að þessir eldri og reyndari hafi hreinlega verið að koma þessu af sér. Ég var formaður í 12 ár og mér finnst óvenjulegt að hafa lokið svo löngu tímabili á því sviði svo snemma. Þetta var gríðarlega gjöfult tímabil að mörgu leyti. Ég kynntist sæg af góðum listamönnum, erlendum og innlendum, sem ég held enn sambandi við, suma hverja. Það sem tengdi mig að sumu leyti meira en margt annað við umheiminn var hins vegar það að ég fór mjög snemma á sumrum að bæta tekjur mínar með því að vinna sem leiðsögumaður. Ég fór mjög mikið í ferðir með útlendingum, þrjú eða fjögur sumur, í tjaldferðir um óbyggðir og þá kynntist ég landinu mjög vel og komst í samband við margt fólk sem varð vinir mínir.“

Tónskáldið Jón Hlöðver spreytti sig fyrst í leikhúsi. „Þegar ég kom heim til Akureyrar eftir nám voru Arnar Jónsson og Þórhildur Þorleifsdóttir starfandi hér hjá Leikfélaginu. Ég fór að vinna með félaginu og sá til dæmis um tónlistina við Túskildingsóperuna eftir Berthold Brecht. Síðan gerðist það að Alþýðuleikhúsið var stofnað hérna, á þjóðhátíðardegi Bandaríkjanna, 4. júlí 1975, en ég var í hópi stofnenda þess og samdi tónlistina fyrir fyrstu tvö leikritin, Krummagull og Skollaleik, eftir Böðvar Guðmundsson, sem bæði slógu í gegn. Þau voru sýnd ótal sinnum hér heima, síðar á öllum Norðurlöndunum og loks tekin upp fyrir sjónvarp. Þessi leikrit voru eiginlega upphafið á mínum ferli sem tónskáld. Ég hafði að vísu samið einhver lög en það var óverulegt.“

Jón Hlöðver segir pólitík vitaskuld hafa tengst Alþýðuleikhúsinu, enda líti hann svo á að leiklist og fleiri listgreinar þurfi að vera gagnrýnar á umhverfið. „Ég held við megum vera þakklát fyrir lýðræði okkar sem er opið fyrir gagnrýni og ég held að einmitt svona leikhópar hafi gríðarlega þýðingarmiklu hlutverki að gegna, bara til að fólk fari að líta á stöðu sína.“