Arfleifð ÚA haldið á lofti af metnaði – MYNDIR

Sýningin „Fagur fiskur úr sjó“ var opnuð í Iðnaðarsafninu í gær, í tilefni 80 ára afmælis Útgerðarfélags Akureyringa. Þar er saga ÚA sögð með ljósmyndum, kvikmyndum og munum – fróðleg sýning og skemmtileg, sem ástæða er til að hvetja fólk að skoða.

Gestir við opnun sýningarinnar höfðu augljóslega ekki síst gaman að því að skoða gamlar ljósmyndir – enda fátt sem gleður meira en slíkir dýrgripir, að margra mati. Sýningin markar upphaf að söfnun á sögum og minningum þeirra sem störfuðu hjá ÚA, að sögn forráðamanna félagsins og Iðnaðarsafnsins. ÚA hefur verið í eigu Samherja síðan 2011.

„Það voru dugmiklir, útsjónarsamir og framsýnir einstaklingar sem ákváðu í lok stríðs í Evrópu, vorið 1945, að efna til hlutafjárútboðs með fulltingi bæjarstjórnar Akureyrar til þess að kaupa fyrsta síðutogarann til bæjarins,“ sagði Ásthildur Sturludóttir, bæjarstjóri á Akureyri, þegar hún ávarpaði gesti við upphaf sýningarinnar, í blíðviðri sunnan undir Iðnaðarsafninu á Krókeyri.

„Það var ekkert til!“

„Já, var það nokkurt mál, gætum við spurt okkur núna 80 árum síðar?“ spurði bæjarstjóri og svaraði spurningunni: 

„Jú, auðvitað var það heilmikið mál þegar að kreppti alls staðar og atvinnuleysisvofan var aldrei langt undan. Sem dæmi um það hvernig skóinn kreppti getum við gluggað í auglýsingu í dagblaðinu Íslendingi frá því í september 1950 þar sem konur voru beðnar að hafa með sér handklæði að heiman þegar þær mættu á snyrtistofuna.“

Þar sagði: Konur, athugið! Vegna erfiðleika á útvegun og viðhaldi handklæða, höfum vér komið oss saman um að biðja heiðraða viðskiptavini vora að koma með eigin handklæði með sér á hárgreiðslustofuna…

Ásthildur hélt áfram:

„Það var ekkert til! Engu til að dreifa. Hins vegar var til fjármagn í ríkiskassanum, svokallaður stríðsgróði, sem hin svonefnda Nýsköpunarstjórn undir forystu Ólafs Thors, vildi nota til að byggja upp atvinnulíf eftir hörmungarár stríðsins. Og þetta nýttu stórhuga Akureyringar sér. Þeir vildu gera gangskör að því að kaupa togara til bæjarins – og auglýstu stofnfund Útgerðarfélags Akureyringa 26. maí 1945 – fyrir rétt um 80 árum. Því nú dugði ekki lengur að dorga dáðlaust upp við land! Molbúarnir höfðu húkt upp í fjörusteinum að tína upp fisk og fisk á meðan aðrar evrópskar þjóðir – Bretar, Spánverjar, Frakkar – mokuðu upp verðmætum afla hér rétt aðeins utar.“

Ásthildur rifjaði upp að hlutafjárútboðið gekk vel og 17. maí 1947 lagðist togarinn Kaldbakur EA-1 að bryggju á Akureyri „og þar með var brotið blað í atvinnusögu bæjarins.“

Útgerðarfélagi Akureyringa óx skjótt fiskur um hrygg, sagði bæjarstjórinn, „og á næstu tveimur árum bættust við tveir nýir togarar; Svalbakur og Harðbakur – keyptir frá Skotlandi – og síðan Sléttbakur og Hrímbakur.“

Aldrei eiginleg bæjarútgerð – sem betur fer

„Smám saman – en þó svo undurskjótt – varð sjávarútvegur grundvallar atvinnuvegur Akureyrar og forsenda þess að hér gæti þrifist og vaxið öflugt bæjarfélag og kraftmikið mannlíf.

En sagan er söm við sig og það var aldrei fullkominn friður um stofnun Útgerðarfélags Akureyrar í árdaga – ekki frekar þá en nú getur fólk sæst á það hvernig skipta skal kökunni, hvernig staðið skuli að rekstri fyrirtækja.

Hlutafjárútboð hinna framsýnu manna sem stóðu að stofnun Útgerðarfélagsins féll sums staðar í grýttan jarðveg og vildu menn jafnvel að sveitarfélagið stæði alfarið að rekstri togaranna og fiskvinnslunnar.“

Um þetta stóð pólitískur styr lengi fram eftir síðustu öld, sagði Ásthildur, „og þótt Akureyrarbær legði gjarnan umtalsverða fjármuni til rekstursins og bjargaði útgerðarfélaginu frá því að verða fallítt, þá varð aldrei til hér eiginleg bæjarútgerð.

Það held ég að hafi verið okkur öllum til mikillar gæfu því að mínu viti er það ekki hlutverk sveitarfélaga að vasast með beinum hætti í rekstri fyrirtækja og mig rekur ekki minni til þess að bæjarútgerðir hafi endað öðruvísi en á hausnum.

Hlutafjárútboð var því góð leið.

En það gekk vissulega á ýmsu í merkilegri sögu ÚA og oft var ausið úr bæjarsjóði til að halda félaginu á floti, jafnvel svo að ekki var til peningur til að malbika götuspotta, eins og bæjarfulltrúinn og bankastjórinn Jón G. Sólnes orðaði það á sínum tíma.

En nú stendur Útgerðarfélag Akureyringa, og fullkomin fiskvinnsla þess, traustum fótum. Samherji hefur tekið við keflinu og rekur félagið af fagmennsku, með nútímahugsun og rótgróinni virðingu fyrir sjómennsku og sjávarútvegi. Það er mikil gæfa að fyrirtæki með slíkan slagkraft og metnað haldi arfleifð ÚA á lofti.

Fiskveiðar og fiskvinnsla eru frumatvinnuvegur sem elur af sér fjölda afleiddra starfa, þessar atvinnugreinar eru hryggjarstykkið í þeirri miklu verðmætasköpun sem við getum öll verið stolt af.

Því auðvitað verður ekkert til af engu.“

Ásthildur óskaði á tímamótunum „Útgerðarfélagi Akureyringa til hamingju með 80 árin. Ég óska Akureyringum og Íslendingum öllum til hamingju með þetta metnaðarfulla fyrirtæki sem hefur á að skipa frábæru starfsfólki og góðum stjórnendum. “