Að lenda í hakkavélinni

Reglulega lenda netverjar í einhvers konar hakki, vírusum og leiðinda óværum. Ég sjálf lenti í óprúttnum þrjótum sumarið 2023 sem gerðu helst til mikinn óskunda. Ekki svona vírus sem biður fólk um skilaboð, heldur bara persóna á bakvið sem lokaði öllum mínum miðlum, eyddi Fésbóksarsíðunni, læsti gagnadrifi og fór svo fram á lausnargjald fyrir gögnin mín. Af hverju veit ég ekki, en eins og svo margir hef ég einhvers staðar sofnað á verðinum, og grunar að þeir hafi hitt vel á mig þar sem Netflix reikningurinn var í einhverju veseni og því trúanlegur tölvupóstur sem bauð mér að laga það. Sá póstur fannst síðan ekki í pósthólfinu. Hvernig var þetta hægt sagði dóttir mín, þú sem aldrei opnar neitt og efast um allt. Gamalt netfang. Eitt fjandans gamalt netfang sem ég hafði notað í 20 ár og hefur enga auka vörn annað en lykilorð. Það varð mér að falli, því allir mínir miðlar höfðu þetta netfang skráð sem samskiptaleið eða varaleið, og með því að hakka netfangið var hægt að senda pósta út um allt, og biðja um að skipta um lykilorð. Tók bara svona klukkutíma. Fór úr vinnunni, settist niður í kaffi, opnaði svo símann og allt farið og lokað. Nema Tinder, þeir hafa líklega séð hvað það var gagnslaust fyrirbrigði og viljað að ég fengi áfram að fletta glötuðum myndum af karlmönnum útí á með lax í hendi. En það er önnur saga.

Í stuttu máli þá var Instagram og Linkdin eina sem ég náði til baka. Linkdin viðurkenndi vegabréf og fleiri staðfestingar, á Instagram hafði gleymst að þurrka út símanúmerið mitt og náði ég því að breyta aftur lykilorði. Facebook fékk mörg hundruð pósta frá mér, á öll möguleg netföng, ég náði á endanum í lifandi manneskju í gegnum miklar krókaleiðir og hún sagði að þetta væri svo vel gert að ég bara fyrirfindist ekki til að hún gæti reynt að aðstoða. Þar með fóru umræðuhópar sem ég stjórnaði, allar barnaminningarnar sem ég hafi sett inn og skrif, litli staðarfjölmiðlillinn minn, ljósmyndasíða og svo má áfram telja. Til að kóróna allt saman þá voru öll persónuleg gögn á Onedrive, öll skjöl og allar ljósmyndir – þó eitthvað eigi ég enn á hörðum drifum og símum. Það sama þar, eftir margra vikna streð við Microsoft, gegnum hjáleið og mikla vinnu til að ná sambandi, fékk ég að senda ip tölur, reikninga og alls konar upplýsingar. En svarið var samt nei, það sást að það hafði verið farið ólöglega inná drifið og lykilorði breytt, en ekki fyllilega sannað að ég ætti gögnin þrátt fyrir allar sannanir sem ég sendi, þannig að Microsoft eyddi þeim. Af því að í smáa letrinu er jú hakað í það, að það megi ef það er öryggisbrestur. Sniðugt.

Af hverju er ég að gera sjálfri mér að rifja þetta upp, því þetta var virkilega erfið lífsreynsla, rannsakað af lögreglu sem fjárkúgun. En ekkert hægt að gera. Ef þú sem ert að lesa getur lært af þessu þá er það vel. Þannig að nokkur ráð:

• Auðkenningarapp eins og Authenticator – settu aukalás á allt sem þú notar, tölvupóst, samfélagsmiðla. Stundum pirrandi en samt nauðsynlegt.
• Ekki nota gömul netföng – eingöngu netföng sem leyfa þér að setja upp lás í auðkenningarappi eða aðrar öryggsleiðir.
• Skiptu samt reglulega um lykilorð, hafðu það sterkt.
• Hafðu alls staðar skráða varaleið, símanúmer, annað netfang. Fyrir suma gæti verið gott að láta börn eða ættingja taka þátt í þessu til að þekkja varaleiðirnar.
• Ef þú er með stjórn á síðu eða umræðuhópi, hafði alltaf annan stjórnanda þó það sé „þögull“ þátttakandi.
• Það er einfalt að skrá í heimabanka að láta senda sms, með öllum færslum sem eru gerðar á kreditkort á netinu án þess að kortið sé sjálft notað.

Þar fyrir utan er náttúrulega aldrei of oft minnt á að opna aldrei skjöl eða hlekki sem hafa ekki ákveðna og trúverðuga útskýringu. Ef ég er ekki viss, þá spyr ég viðkomandi hvað sé gælunafn pabba míns eða eitthvað sem vírusar og spam geta ekki vitað. Einfalt og auðvelt fyrir einhvern sem þig þekkir að svara. Ég var vissulega með stórt netfótspor, dugleg að birta, taka ljósmyndir, setja inn fréttir, þannig að líklega hef ég litið út eins og áhugavert fórnarlamb. Kaldhæðinislegast í þessu öllu er að sex mánuðum síðar birtist Facebook síðan aftur – án andlitsmyndar og ég get ekkert gert. Margir héldu að ég hafði hent þeim út, enn er ég að muna eftir einhverjum sem þurrkaðist út og sumir pirraðir á að ég svari ekki skilaboðum. Hafa þá sent á það sem ég kalla drauga-Grétu. Síðustu vikur hef ég orðið vör við að margir eru að lenda í vírusum og leiðindum, og meira að segja fólk sem hefði átt að læra af mínu tilfelli. Það getur verið vandlifað í allri þessari tækni, en það þýðir ekkert annað en horfa fram á veginn og læra af mistökunum, já og þá líka mistökum annarra.

Gréta Bergrún Jóhannesdóttir er félagsfræðingur